Relacja z DNI TWIERDZY NYSA '2012

Historia nyskich fortyfikacji

Nysa

jako osada handlowa, powstała tysiąc lat temu na skrzyżowaniu starych szlaków handlowych, u zbiegu dwu rzek –Nysy Kłodzkiej i Białej. Leżała na terenach kasztelanii otmuchowskiej, należącej do dóbr biskupów wrocławskich. W 1223 r. Nysa uzyskała prawa miejskie, a od 1290 stała się stolicą biskupiego księstwa nyskiego. Do 1740 r. była własnością biskupów wrocławskich. Dzięki ich mecenatowi szybko się rozwijała. W średniowieczu była jednym z największych i najbogatszych miast śląskich.

Średniowieczne nyskie fortyfikacje

Z obwarowań średniowiecznych wzniesionych około 1350 r. do dzisiaj zachowały się tylko dwie wieże przybramne (Wrocławska i Ziębicka), dwie baszty zamkowe i nieliczne fragmenty murów obronnych. To niewiele, zwłaszcza w porównaniu z pobliskim Paczkowem.

Nowożytne obwałowania bastionowe

W 1594 r. światły biskup Andrzej Jerin, w obliczu zagrożenia tureckiego, podjął się unowocześnienia zapóźnionych nyskich fortyfikacji przez budowę nowoczesnych obwałowań bastionowych. Jednak jego śmierć przerwała na długie lata budowę. Dopiero około 1700 r. skończony był pierścień obwałowań ziemnych z dziesięcioma bastionami osłoniętymi szeroką fosą. Nysa stała się jedną z najsilniejszych śląskich twierdz. Strzegła szlaków handlowych i przełęczy górskich wiodących przez Morawy na Wiedeń i Rzym. Do czasów współczesnych z austriackiego narysu bastionowego zachował się tylko Bastion św. Jadwigi.

Fryderyk II zdobywa Nysę w 1741 r.

W 1741 r. wojska pruskie zdobyły Nysę – na przeszło 200 lat przeszła ona we władanie pruskie/niemieckie. Fryderyk II przekształcił Nysę w nowoczesną silną twierdzę. Miasto stało się perłą w śląskiej koronie króla Prus, a bronił go silny garnizon wojskowy. Od momentu zdobycia miasta jego fortyfikacje były poprawiane i rozbudowywane przez fortyfikatorów różnych narodowości, a król osobiście nadzorował prace projektowe i budowlane. Tylko w ciągu dwóch pierwszych lat wydał na ten cel 12 ton srebra.

Friedrichstadt  - obóz warowny

Lewobrzeżne wzgórza (wznoszące się na wysokość ok. 30-35 m) stanowiły duże zagrożenie dla twierdzy. Dlatego tak ważne stało się dla Fryderyka II ufortyfikowanie tej strony rzeki. Zlokalizował tam nowe miasto o nazwie Friedrichstadt (dzisiejsza dzielnica Radoszyn) i otoczył je fortyfikacjami mającymi bronić obu miast. Nowe fortyfikacje, z powodu braku wody, otoczone były suchymi fosami i są zaliczane do typu fortyfikacji górskich.

Fortyfikacje fryderycjańskie (szkoła staropruska) zachowały się do naszych czasów w dość dobrym stanie i stanowią dziś najcenniejszą część Twierdzy Nysa.

Fort Prusy

A powstały w latach 1743-45 fort Prusy, potężna dwukondygnacyjna cytadela, jest najcenniejszym nyskim zabytkiem ars militaris.

Napoleon zdobywa Nysę w 1807 r.

Wiek XIX przyniósł długą przerwę w pracach fortyfikacyjnych. Dopiero w latach 1865-80 do ochrony powstających linii kolejowych wybudowano trzy forty artyleryjskie, które wraz z przebudowanym Fortem Wodnym stanowiły wczesną formę nowoczesnej twierdzy fortowej. Zbudowano też obwarowania kolejowe. Powstałe w XIX wieku fortyfikacje (szkoła nowopruska) zachowały się w całkiem dobrym stanie.

W związku z rozwojem artylerii oraz sytuacją geopolityczną (Nysa leżała przy względnie bezpiecznej granicy z monarchią austro-węgierską), Twierdza Nysa pod koniec XIX wieku straciła znaczenie militarne i stopniowo była demontowana. To rozsznurowywanie ciasnego gorsetu krępującego rozwój miasta zakończono dopiero po I wojny światowej.

Festung Neisse w 1945 r. (II wojna światowa)

II wojna światowa nie oszczędziła Nysy. Przekształcenie miasta w Festung Neisse spowodowało olbrzymie zniszczenia miasta.

Nyskie fortyfikacje współcześnie

Po zakończeniu wojny wojsko polskie przejęło większość obiektów fortecznych. Dzięki temu przetrwały one we względnie dobrym stanie. Pozostałe obiekty ulegały powolnej degradacji – dużym problemem jest dzika rosnące krzaki i drzewa niszczące forty. Dewastacja wzmogła się po przeniesieniu nyskiego garnizonu wojskowego do Kłodzka w 2001 r. Opuszczone forty dewastowali „pozyskiwacze” złomu i poszukiwacze skarbów.

Wycieczki po fortach

W tym czasie przeciętny nysanin fortyfikacje kojarzył z ruinami zarośniętymi chaszczami, w których „kwiat młodzieży” mógł spokojnie wypić wino. Tam nie chodziło się na spacery rodzinne.